جمله فعلیه (قسمت دوم)
انواع فاعل
با توجه به توضیحات جلسه ی قبل، فاعل دارای سه نوع می باشد.
1. اسم ظاهر : در صورتی که فاعل ضمیر نباشد بدیهی است که فاعل اسم است و به دلیل اینکه در جمله نمایان است ظاهر نامیده می شود. مانند جاء علیٌ ضاحکاً
2. ضمیر بارز : این فاعل به صورت ضمیر بعد از فعل می آید مانند: جاءوا ضاحکینَ
3. ضمیر مستتر : در صورتی که فاعل به صورت اسم دیده نشود لذا فاعل ضمیر است ولی چون در جمله مشاهده نمی شود پس این ضمیر مخفی است به همین دلیل به آن ضمیر مستتر می گویند. مانند ذهب الی المدرسةِ در این مثال فاعل ذهب ضمیر (هو) است
مفعول به
فعل در زبان عربی دو حالت دارد.
1. معنای آن با فاعل کامل می شود. در این صورت به آن لازم می گویند مانند: ضحکَ الطفلُ
2. معنای آن با فاعل ناقص می ماند و برای کامل شدن معنای آن به مفعول به نیاز دارد که به آن متعدی می گویند. مانند: شربَ الطفلُ الماءَ
از نظر مفهوم مفعول به کسی یا چیزی می گویند که فعل روی آن انجام شده است.
در جمله (شرب الطفلُ الماءَ) عمل نوشیدن، روی آب صورت گرفته است پس آب مفعول به است.
راه تشخیص مفعول به در جمله
مفعول به را به دو صورت در جمله می توان تشخیص داد.
1. از معنای جمله
2. از راه تشخیص حرکت اعراب
از راه معنی
در صورتی که جمله ی داری مفعول ترجمه شود، سپس بپرسید که فعل روی چه کسی یا چه چیزی انجام شده است، مفعول تشخیص داده خواهدشد.
مانند: شرب الطفلُ الماءَ کودک آب را نوشید. کودک چه چیزی را نوشید؟ جواب می شود آب پس آب مفعول به است.
از طریق تشخیص حرکت
مفعول به دارای حرکت فتحه (ــَــًــ) است. یعنی مفعول به همیشه منصوب است.
مثال:
شربَ الطفلُ الماءَ
در این جمله الماء دارای حرکت فتحه است پس مفعول به می باشد.
نکته: مفعول به معمولا و نه همیشه بعد از فاعل می آید.
نکته: در صورتی که مفعول به ضمیر منفصل باشد مانند (ایاک) قبل از فعل و فاعل می آید.
جار مجرور
جار و مجرور برای توضیحات بیشتر و کامل تر شدن معنای جمله به کار گرفته می شوند. جار و مجرور از دو بخش تشکیل می شود
1. حرف جر: که قبل از مجرور می آید مانند: (مِن، فی، الی، لـِ، علی، بـِ، کـَ، عن).
2. مجرور: اسمی است که بعد از حروف جر می آید.
مانند: لاتقنطوا مِن رحمةِ اللهِ.
نکته: حرف جر قبل از مجرور می آید.