جمله فعلیه (قسمت دوم)

جمله فعلیه (قسمت دوم)

انواع فاعل

با توجه به توضیحات جلسه ی قبل، فاعل دارای سه نوع می باشد.

1.       اسم ظاهر :    در صورتی که فاعل ضمیر نباشد بدیهی است که فاعل اسم است و به دلیل اینکه در جمله نمایان است ظاهر نامیده می شود.     مانند  جاء علیٌ ضاحکاً

2.       ضمیر بارز :     این فاعل به صورت ضمیر بعد از فعل می آید    مانند:   جاءوا ضاحکینَ

3.       ضمیر مستتر : در صورتی که فاعل به صورت اسم دیده نشود لذا فاعل ضمیر است ولی چون در جمله مشاهده نمی  شود پس این ضمیر مخفی است به همین دلیل به آن ضمیر مستتر می گویند.   مانند    ذهب الی المدرسةِ    در این مثال فاعل ذهب   ضمیر (هو) است

مفعول به

فعل در زبان عربی دو حالت دارد.

1.       معنای آن با فاعل کامل می شود. در این صورت به آن لازم می گویند   مانند: ضحکَ الطفلُ

2.       معنای آن با فاعل ناقص می ماند و برای کامل شدن  معنای آن به مفعول به نیاز دارد که به آن متعدی می گویند.   مانند: شربَ الطفلُ الماءَ

از نظر مفهوم مفعول به کسی یا چیزی می گویند که فعل روی آن انجام شده است.

در جمله (شرب الطفلُ الماءَ)   عمل نوشیدن، روی آب صورت گرفته است پس آب مفعول به است.

راه تشخیص مفعول به  در جمله

مفعول به را به دو صورت در جمله می توان تشخیص داد.

1.       از معنای جمله

2.       از راه تشخیص حرکت اعراب

از راه معنی   

 در صورتی که جمله ی داری مفعول ترجمه شود، سپس بپرسید که فعل روی چه کسی یا چه چیزی انجام شده است، مفعول تشخیص داده خواهدشد.

مانند:    شرب الطفلُ الماءَ     کودک آب را نوشید.       کودک چه چیزی را نوشید؟ جواب می شود آب  پس آب مفعول به است.

از طریق تشخیص حرکت

مفعول به دارای حرکت فتحه (ــَــًــ) است. یعنی مفعول به همیشه منصوب است.

مثال:

شربَ الطفلُ الماءَ  

در این جمله الماء دارای حرکت فتحه است پس مفعول به می باشد.

نکته: مفعول به معمولا و نه همیشه بعد از فاعل می آید.

نکته: در صورتی که مفعول به ضمیر منفصل باشد مانند (ایاک) قبل از فعل و فاعل می آید.

جار مجرور

جار و مجرور برای توضیحات بیشتر و کامل تر شدن معنای جمله به کار گرفته می شوند. جار و مجرور از دو بخش تشکیل می شود

1.       حرف جر: که قبل از مجرور می آید  مانند: (مِن، فی، الی، لـِ، علی، بـِ، کـَ، عن).

2.       مجرور: اسمی است که بعد از حروف جر می آید.

     مانند: لاتقنطوا مِن رحمةِ اللهِ.

نکته: حرف جر قبل از مجرور می آید.

جمله فعلیه (قسمت اول)

جمله فعلیه

در زبان عربی با توجه به این که جمله با اسم شروع شود یا فعل به دو گره تقسیم می شوند.

1.       جمله فعلیه: جمله ای که با فعل شروع می شود. و حداقل مشتمل بر فعل و فاعل است.

2.       جمله اسمیه: جمله ای که با اسم شروع می شود و دارای مبتدا و خبر می باشد.

اجزای تشکیل دهنده جمله فعلیه

فاعل

فاعل کننده کار است که باعث بوجود آمدن فعل می شود. پس هر فعلی یک فعل لازم دارد.و نیز فاعل همیشه بعد از فعل می آید و به هیچ نحوی امکان ندارد که فاعل قبل از فعل بیایید. به دو جمله زیر توجه کنید

جاء علیٌ

علیٌ جاءَ

در جمله اول جاء فعل است و فاعل آن علی است چون علی بعد از فعل آمده است.

در جمله دوم جاء فعل است اما فاعل آن علی نیست زیرا علی قبل از فعل آمده است.

راه تشخیص فاعل در جمله

1.       برای یافتن فاعل جمله لازم است آن را ترجمه کنیم. سپس از خود بپرسیم این فعل را چه کسی انجام داده است؟

مثال:

جاء علیٌ    علی آمد.    

چه کسی آمد؟   جواب می شود علی. پس علی فاعل است.

مثال دوم:

 خلقَ اللهُ الانسانَ     خداوند انسان را آفرید.

چه کسی انسان را آفرید؟ جواب می شود خداوند. پس فاعل (خلق) خداوند است.

2.       تشخیص فاعل در جمله با تشخیص حرکت اعراب آن (منظور حرکت حرف آخر است). زیرا فاعل همیشه مرفوع است.

مثال:

 خلقَ اللهُ الانسانَ

در جمله فوق کلمه الله بعد از خلق آمده است و دارای حرکت اعراب رفع است پس فاعل خلقَ می باشد.

نکته:  فاعل همیشه مرفوع است.

تطابق

در صورتی که فاعل مذکر باشد فعل هم به صورت مذکر می آید و در صورتی که فاعل مونث باشد فعل هم مطابق با آن مونث می آید.

مثال

مذکر: یدخلُ المومنُ الجنةَ     المومن مذکر است پس فعل مذکر آمده است (یدخل)

مونث: تدخلُ المومنةُ الجنةَ     المومنة  مونث است پس فعل هم مونث آمده است (تدخل)

فعل در زبان عربی به سه قسم (غائب مخاطب و متکلم) تقسیم می شود.

در صیغه های غائب در صورتی که فاعل اسم ظاهر باشد فعل به صورت مفرد می آید.

مثال:

مفرد:  ذهبَ الطالبُ               ذهبت الطالبةُ

مثنی: ذهب الطالبانِ              ذهبت الطالبتانِ

جمع:  ذهب الطلابُ               ذهبت الطالباتُ

در جملات بالا با این که الطالبان و الطالبتان مثنی هستند و الطلاب و الطالبات جمع هستند ولی فعل مفرد آمده است. (ذهب و ذهبت)

ولی در صورتی که فاعل اسم ظاهر نباشد، فعل همراه ضمیری می آید که آن ضمیر فاعل فعل است.

مثال:

 المومنُ نَجَحَ

در مثال فوق المومن فاعل نیست. زیرا قبل از فعل آمده است. فاعل ضمیر هو است که بعد از فعل به صورت مستتر (مخفی ) است. در اصل جمله این صورت بوده است: المومنُ نجح هو

صرف فعل به همراه ضمایر

غائب		مخاطب		متکلم
مذکر	مونث	مذکر	مونث	وحده	مع الغیر
نجح    (هو)	نجحتٛ (هی)	نجحتَ	نجحتِ	نجحتُ	نجحنا
نجا	نجحتا	نجحتما	نجحتما
نجحوا	نجحنَ	نجحتم	نجحتنَّ

نکته:

1.       در جدول فوق دو ضمیر (هو و هی) به صورت مستتر می آیند یعنی در جمله نوشته نمی شوند.

2.       در فعل نجحوا (و) ضمیر است و الف بعد از آن ضمیر نیست.

3.       در نجحتٛ (تٛ) علامت تانیث است.ضمیر نیست.

4.       در نجحتا (ت) علامت تانیث است و (الف) ضمیر و فاعل است.